Βελάσκεθ, Ντιέγκο Ροντρίγκεθ ντε Σίλβα ι-

(Diego Rodriguez da Silva y Velazquez, Σεβίλη 1599 – Μαδρίτη 1660). Ισπανός ζωγράφος. Ήταν παιδί ακόμα όταν άρχισε τη μαθητεία του στο εργαστήριο του Φρανθίσκο Πατσέκο. Παρά τον όψιμο μανιερισμό του δασκάλου του, ο Β. ενδιαφέρθηκε περισσότερο για τη ζωγραφική του Ριμπέρα και των οπαδών του Καραβάτζιο, που κατέφταναν τότε στη Σεβίλη από τη Νάπολη. Η νατουραλιστική διάθεση των πρώτων πινάκων του με λαϊκά ρωπογραφικά θέματα (bodegones) και σκηνές εσωτερικών χώρων διατηρήθηκε με θαυμαστή συνέπεια σε όλο του το έργο και εξυψώθηκε σε επίπεδο ηθικής οφειλής απέναντι στην πραγματικότητα. Το 1618, ο Β. νυμφεύτηκε την κόρη του Πατσέκο, Χουάνα, και το 1622 ταξίδεψε για πρώτη φορά στη Μαδρίτη, όπου εγκαταστάθηκε τον επόμενο χρόνο. Ο Φίλιππος Δ’, στον οποίο τον παρουσίασε ο προστάτης του κόμης ντ’ Ολιβάρες, αναγνώρισε αμέσως την ιδιοφυΐα του νεαρού καλλιτέχνη και δεν άργησε να τον ονομάσει ζωγράφο της αυλής. Η επαφή του με τις πλουσιότατες βασιλικές συλλογές και την αφθονία τους σε αντιπροσωπευτικά αναγεννησιακά έργα, άνοιξε νέους και ευρύτερους ορίζοντες στον Β. και συνετέλεσε στη γρήγορη ωρίμαση του ύφους του. Μεγάλη εντύπωση του προξένησαν τα έργα του Τιτσιάνο, γι’ αυτό και τα επανερμήνευσε, χωρίς ωστόσο να απομακρυνθεί από τη νατουραλιστική του κατεύθυνση. Από τους πειραματισμούς αυτούς γεννήθηκαν τα πρώτα του αριστουργήματα, όπως Ο θρίαμβος του ΒάκχουΟιμέθυσοι (Μουσείο Πράντο, Μαδρίτη). Η προσωπική γνωριμία του με τον Ρούμπενς το 1628 στη Μαδρίτη και το ταξίδι του στην Ιταλία από τον Απρίλιο του 1629 μέχρι το τέλος του 1630, οι επισκέψεις του στη Γένοβα, στο Μιλάνο, στη Βενετία, στην Μπολόνια, στη Ρώμη και, τέλος, στη Νάπολη, όπου ξανασυνάντησε τον Ριμπέρα, ολοκλήρωσαν την ωρίμαση του ταλέντου του. Εκεί ζωγράφισε το Εργαστήριο του Ηφαίστου (Μουσείο Πράντο), τη Συμπλοκή της ισπανικής πρεσβείας (Πινακοθήκη Παλαβιτσίνο, Ρώμη) και τις δύο Απόψειςτης έπαυλης Μέντιτσι με την εκπληκτικά μοντέρνα αντίληψη της τοπιογραφίας (Μουσείο Πράντο). Τα έργα αυτά αποτελούν την αφετηρία της νέας τεχνοτροπίας του, που συνεχίζεται σε ολόκληρη τη μεταγενέστερη παραγωγή του. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ασχολήθηκε κυρίως με την εκτέλεση μιας μεγάλης σειράς προσωπογραφιών των μελών της βασιλικής οικογένειας, αυλικών, γελωτοποιών, νάνων, ακόμα και ζητιάνων, για την οποία θεωρείται ο οξυδερκέστερος παρατηρητής, ο μεγαλύτερος γνώστης, αλλά και ο αντικειμενικός ερμηνευτής της κοινωνίας της εποχής του. Ο Β. ζωγράφισε επίσης και μερικούς θρησκευτικούς πίνακες (Ο Χριστός μετά τη μαστίγωση, περ. 1633, Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο), μυθολογικούς (Αίσωπος και Μένιππος, Μουσείο Πράντο· Αφροδίτη, Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο) και ιστορικούς, όπως την περίφημη Παράδοση της Μπρέντα (1635, Μουσείο Πράντο), το πρώτο ζωγραφικό έργο με πραγματικά μοντέρνα θεώρηση του υπαίθρου. Όλες αυτές οι συνθέσεις διαπνέονται από μια ζωηρή αίσθηση της ανθρώπινης παρουσίας και ένα αίσθημα ευθύνης απέναντι στην ιστορία. Από τον Σεπτέμβριο του 1649 έως τον Ιούνιο του 1651, ο Β. ταξίδεψε και πάλι στην Ιταλία ως μέλος της ισπανικής πρεσβείας προς τη Μαρία-Άννα της Αυστρίας, μνηστή του Φιλίππου Δ’ και με την ειδική αποστολή να αγοράσει έργα τέχνης για τις βασιλικές συλλογές. Είναι τώρα η σειρά του Ισπανού καλλιτέχνη να διδάξει την τέχνη του στους Ιταλούς, ζωγραφίζοντας εκεί ένα από τα ωραιότερα έργα του, την προσωπογραφία του πάπα Ινοκέντιου Γ’ (Πινακοθήκη Ντόρια, Ρώμη). Γυρίζοντας στην Ισπανία, ονομάζεται επιθεωρητής των βασιλικών ανακτόρων. Παρά τις πολλές ασχολίες του, δημιουργεί ακόμα μερικά από τα ωραιότερα έργα του, τις γεμάτες ζωντάνια σκηνές των εσωτερικών χώρων, τους πίνακες Las meninas (Οι δεσποινίδες των τιμών) και Las hilanderas (Οι υφάντριες, από τον μύθο της Αράχνης) που κοσμούν το μουσείο Πράντο. Με τα έργα αυτά, όπως γράφει ο Ιταλός ιστορικός της τέχνης Λόνγκι, «ο Β. προσέφερε στη ζωγραφική ορισμένες βασικές και αιώνιες ανακαλύψεις, αλλά υπήρξε προπάντων ο μεγαλύτερος στη νεότερη εποχή ερευνητής της ατμόσφαιρας που παρεμβάλλεται ανάμεσα στον θεατή και το αντικείμενο». Ο Β. ήταν πρόδρομος των πολύ μεταγενέστερων αναζητήσεων της ζωγραφικής, γι’ αυτό και το έργο του κίνησε το ζωηρό ενδιαφέρον των καλλιτεχνών του 19ου αι., και μάλιστα των ιμπρεσιονιστών της εποχής εκείνης. Όταν το σχέδιό του για ένα νέο ταξίδι στην Ιταλία το 1657 ναυάγησε, ο Β. αφοσιώθηκε περισσότερο στα επίσημα καθήκοντά του (επέβλεψε και στην αποκατάσταση και αναδιοργάνωση του Αλκαζάρ της Μαδρίτης) και το 1659 έλαβε τη μεγαλύτερη τιμητική διάκριση, το παράσημο του τάγματος του Σαντιάγο. Λεπτομέρεια από τον πίνακα «Η παράδοση της Μπρέντα» του Ισπανού ζωγράφου Βελάσκεθ (Μουσείο Πράντο, Μαδρίτη). «Οι μέθυσοι», έργο του Βελάσκεθ, ο οποίος φανέρωσε από τα πρώτα του έργα μια νατουραλιστική διάθεση, στην οποία έμεινε πιστός, εξυψώνοντάς την σε επίπεδο ηθικής οφειλής προς την πραγματικότητα (Μουσείο Πράντο, Μαδρίτη· φωτ. Scala).